REWŞA ÊŞÎRA ÇILKÎ (ÇÊLKÎ-K.T.)Û BECNEWÎ.

Şerefxanê Bîtlîsî (ji eşîra Rojkîya ye (11: 18) û bi eslê xwe Êzîdi ye. Êzîdiyên ji eşîra Rojkî ya hêjî li Ermenîstan û Gurcîsatnê dimînin) di kitaba xwe de bahsa eşîrên li Heskîfê -Hesenkêfê ku di wî wextî de xwedî nav û deng bûne dike, dibêje: "Sêzde eşiret û qebîleyên giring li navçeya Hesenkêfê hene: Aştî, Mihalbî, Mihranî, Becnewî, Şeqaqî, Îsturkî, Kurdlî Mezin, Kurdlî Piçuk, Reşan, Kişkî, Cilkî, Xendeqî, Suhanî û Bidyan (1:191).

Bi dîtina min, ji xwe baş xwanê ye ku, hingê di wî wextî de jî gelek ji wan sêzde eşîrên hatine binavkirin (Îsturkî, Reşan, Cilkî, Xendeqî û Suhanî) yên Êzdiyan bûne û hinek ji wan vêga hêjî hene.

Nimûne:

3 - EM BIRÊNIN LI REWŞA ÊŞÎRA ÇILKÎ (ÇÊLKÎ-K.T.)Û BECNEWÎ.

Şerefxan dibêje: „Kurd hemî ji Becn û Bextin û tê zanîn ku ev herdû birayên zarokên Fermanweriyên Cizîrê ne. Di zemanê van herdu birayan de, li ser hukumeta Cezîrê dûbendî ket navbera wan…..“ (Şerefname, 1 rûpel:196)

Seydayê Cîgerxwîn di Tarîxa Kurdîstanê (rûpel:198-199 ) de dibêje:

 „Herwekû hin dibêjin, Kurd hemî ji Becn û Bextin. Ewê, ko dibêjin Kurd ji cinane agehdariyên xwe ji vir sitandine û bi çewtî guhaztine.

Becin (Bacin), êşîreke Kurde, li Torê hetta îro jî rûnîştîne û meriv ji wan re dibêjin Êzîdiyên Bacinê. Bacin bi xwe şikeftin û wêran bajarek hîna heye, ko jêre dibêjin Becnexwêr, di nav êşîra Hevrika de ye û bê gumane, ku Becnewêr, bajarê Becna, Becnewiya ye û Mihemed Emîn Zekî Beg, wezîrê navdar dibêje, Becnewî, Becnawe, Basinawe. Lê, bi rastî BACINE. Ji ber ku gundên bi „ba“ gelek di hindama Heskîfê de peyda dibin. Bagas, Balan, Batûş, Basyat, Bacin. rûpel:198-199

Çawa „Qizilbaş ketin Kurdistanê, Becnewî bûne hevalbendên wan û di keleha Heskîfê de asê bûn. Çewa ji vir tê xuyakirin, hindama Torê di destê Bacinî (Becnewî) yan de bû.“ (2 rûpel:199“. 

Di zargotinên me de jî li ser Êzdiyên Bacinê (Torê) û Çilkî (Çêlkî) yan we tê gotin:

Çêlkîyanî ji du heremên Êzîdiyan re tê gotin:

1- Êzîdiyên Torê.

2 - Êzîdiyên Qûlika (Çolî- anjî Êzîdiyên Qelaçê Dasika),

ÊZÎDIYÊN LI TORÊ:

Êzîdiyên vê heremê li derûdora Mêrdînê, li Midyadê û Kercewsê diman.

Warên Êzîdiyên li Torê:

Êzîdiyên li Torê, heta van salên dawiyê di navbera van gundan de dijiyan: Gava ku mirov ji gundê Bacinê derkeve ber bi rojhilat ve biçe gundê Quzrê, Xêrbê Pêbinêrê, Bizê, Badibê, Kîwexê û ji vir jî cardinê were Bacinê.

Hinek navên eşîrên Êzîdiyan ku li Torê diman û niha jî hene ev in:

Botoka, Heloka (Eynoka), Misurka (Musurka-Musuka-Musana), Nasirkî, Bahcolî, Mala Teyêr, Dekşorî, Zeynikî (Zeyna), Şeroka, Çomerka (wêga kesên Êzîdi ne mane), Şivqetî, Simoka, Salîhkan, Hewêrkî (eşîreke Kurdi ye ne tenê Êzîdi ne her wisa Xaçparêz û Musilman jî hene), Botî û w.d.

Hinek navên gundên Êzîdiyan ku li Torê diman evin:

Ji bo ev navên gundên Êzîdiyan yên bi Kurdî, ji vir û weha de jî bêne kufşkirin û wenda nebin, min navên gundan yên bi Tirkî ne nivîsandiye. -„

ÊZÎDIYÊN LI QÛLIKA (ÇOLÎ)

Berê ew li derûdora Cizîrê, Silopî û heta van demên dawî jî li derûdora Nûsaybînê diman

Warên Êzîdiyên li Qulika:

Gava mirov li ser sînorê Tirk û Suriyê; ji gundê Hacîlo derkeve here Şamaxê, ji vir here Geliyê Pîra (Mezrê), ji vir here Rebena Bagilş (Kîwexê), ji vir here Bahminê, ji vir here Ewşê hete Badîbê, ji vir jî here Bîrgurya û Bagokê, here Qesra Belek û cardin vegere were Hacîlo. Ev hereman warên Êzîdiyên Qulika bûn.

Eşîrên Êzîdiyên Qûlikan ku hina hene:

Şêxê Berhokê, Bahcolî, Kelikan (Behminmî, Êvşî, Mihokî, Kîwexî), Dasikan (Berê li bîstûşeş gundan hebûn û pîrê wan ji binemala Pîr Eli ye), Hewêrî (eşîreke Kurdi ye, ne tenê Êzîdi her wisa Xaçparêz û Musilman jî hene), Seydokî û.w.d.

Navên hinek gundên Êzîdiyên ku li herêma Çoliyan diman evin:

Ji bo ev navên gundên Êzîdiyan yên bi Kurdî, ji vir û weha de jî bêne kufşkirin û wenda nebin, min navên gundan yên bi Tirkî ne nivîsandiye.

Ji ewqas gundan, îro çend kesên Êzîdi tenê di gundê Mezrê de mane.